Rozwój seksualny dziecka w wieku przedszkolnym

Wszystko, co chcielibyście wiedzieć…
o seksualności przedszkolaków, ale nie macie kogo zapytać.

Dorośli często z niepokojem reagują na zachowania seksualne przedszkolaków. Zdarza się, że rodzice czują się zgorszeni i zawstydzeni, gdy dzieci pytają o „te sprawy”. Ich reakcja prawdopodobnie wynika z tego, że przypisują dziecięcym zachowaniom seksualnym dorosłe motywy. A tymczasem seksualność towarzyszy człowiekowi od życia płodowego, tylko na każdym etapie rozwojowym przejawia się ona w innych aktywnościach.

Jak zatem rozmawiać z przedszkolakami o seksie? Po prostu – szczerze i otwarcie. Podążając za ich pytaniami. Dla nich to temat jak każdy inny. Tak jak chcą wiedzieć dlaczego tramwaj jedzie po szynach, tak też chcą wiedzieć skąd się biorą dzieci. Pamiętajmy, że przedszkolaki są bacznymi obserwatorami i czujnie rejestrują wszystkie nasze reakcje. Czy chcemy żeby zapamiętały, że rozmawianie o seksualności jest czymś nietaktowanym, niewskazanym i peszącym osoby dorosłe? Czy może zależałoby nam na tym, aby czuły się bezpiecznie, a dzięki rozmowie z nami mogły rozwiać swoje wątpliwości? Pamiętajmy – jeśli będziemy uciekać od pytań przedszkolaków, nie ma szans na to, że zwrócą się oni do nas z niepokojami związanymi z życiem seksualnym kiedy będą starsze.

Zachowania seksualne podejmowane przez przedszkolaków stanowią część ich codziennej dziecięcej aktywności i mogą pełnić różne funkcje, np.: poznawcze (zaspokojenie ciekawości o budowie własnego ciała i ciała innych osób), społeczne (trening ról płciowych, zasad regulujących ekspresję seksualną), emocjonalne (chęć utworzenia i utrzymania bliskiej więzi z drugą osobą, szukanie przyjemności i satysfakcjonujących przeżyć). Jest szereg typowych zachowań seksualnych podejmowanych przez przedszkolaki, które są całkowicie „normalne”, a wręcz rozwojowe.

Wydaje się, że najwięcej niepokoju wśród rodziców wzbudzają dziecięce zachowania autoerotyczne. Kiedy nie powinny one martwić? Gdy mają charakter sporadyczny, przemijają, nie są natarczywe i nie dominują wśród pozostałych zachowań dziecka. Są wtedy elementem poznawania budowy własnego ciała oraz odczuć z niego płynących i jak najbardziej wpisują się w wachlarz zachowań rozwojowych przedszkolaka. A kiedy wymagają interwencji? Gdy podejmowane przez dziecko zachowania masturbacyjne zagrażają jego zdrowiu i gdy podejmowane są w innym celu niż osiągniecie przyjemności np. jeśli masturbacja:

służy rozładowywaniu napięcia emocjonalnego;
jest sposobem na radzenie sobie z lękiem i stresem;
jest odpowiedzią na duże trudne wydarzenie w życiu dziecka np. hospitalizacja, rozwód rodziców;
jest elementem deficytu uwagi ze strony rodziców tzn. dziecko masturbuje się, bo widzi, że takie zachowania przyciągają uwagę opiekunów.

To jak ocenić czy zachowania podejmowane przez dzieci mieszczą się w normie czy powinny niepokoić rodziców? Jasne kryteria zdefiniowała prof. Maria Beisert. Jednym z ważnych warunków jest nieszkodzenie zdrowiu i życiu – tak więc wszelkie dziecięce aktywności seksualne, które prowadzić mogą do uszkodzenia ciała np. poprzez wkładanie przedmiotów do pochwy, nakładanie różnych przedmiotów na penisa, powinny niepokoić rodziców i wymagają ich natychmiastowej interwencji. Po drugie gdy zachowania seksualne dominują aktywność dziecka (są natarczywe) i nie ma miejsca na inne zachowania (pozostałe zadania rozwojowe). Po trzecie gdy dziecko interesuje się seksualnością niedostępną dzieciom, poza ich poziomem poznawczym, np. odgrywa akt seksualny osób dorosłych (czyli gdy zachowania nie mieszczą się w repertuarze zachowań seksualnych charakterystycznych dla danego wieku). Podobnie, gdy ma się wrażenie, że przedszkolak jest nadmiernie zawstydzony własnym ciałem czy ciałem innych osób lub obsesyjnie ukrywa swoje ciało.

Kryteria normy seksuologicznej dla dzieci i młodzieży wg Marii Beisert

Zachowanie seksualne prezentowane przez dziecko mieści się w obszarze normy gdy:

nie utrudnia realizacji zadań rozwojowych przewidzianych dla danego okresu
mieści się w repertuarze zachowań seksualnych charakterystycznych dla danego wieku
dokonuje się między osobami będącymi w zbliżonym wieku (poziomie rozwoju)
oparte jest na zasadzie dobrowolności
prowadzi do realizacji celów seksualnych (uzyskania przyjemności)
nie narusza zdrowia
nie narusza w sposób rażący przyjętego porządku społecznego

Jak właściwe reagować na przejawy seksualności przedszkolaka?

Nie karać za podejmowane zachowania seksualnie, nie zawstydzać i nie wyśmiewać.
Nie inicjować samodzielnie rozmów dotyczących seksualności człowieka, a odpowiadać na pytania zadawane przez przedszkolaka. Będzie on je zadawał, gdy będzie gotowy o tym rozmawiać. Rozwojowo będzie on szukał wiedzy aktualnie mu potrzebnej.
W rozmowach stosować zasadę „od ogółu do szczegółu” – tak dokładnie spokojnie opowiadać o seksualności, jak tego oczekuje dziecko. Zaspokajać jego ciekawość odpowiadając wyczerpująco na pytania, nie zwodzić, ale też nie wdawać się w zbytnią drobiazgowość. Początkowo gdy dziecko zapyta „Skąd się wziąłem”, a my odpowiemy „z brzucha”, usłyszymy „aha” i tyle mu wystarczy. Ale za chwilę będzie się dopytywał „ale jak to z brzucha”? „skąd się wziąłem w brzuchu?” Rolą rodzica jest podążanie za pytaniami dziecka.
Tworzyć atmosferę bliskości i zaufania, rozwiewać wszelkie wątpliwości dziecka. Umożliwiać dziecku spędzanie czasu z rodzicem tej samej płci tak, aby mógł się z nim identyfikować w życiu codziennym.
Rozmawiać o tym, dlaczego dotykanie, rozbieranie, przytulanie innych może im przeszkadzać. W sposób przystępny opowiadać dziecku o granicach cielesnych innych osób, o intymności. Budować spójny przekaz o zachowaniach społecznie akceptowanych i o tych nieaprobowanych.
Obserwować wszelkie niepokojące zachowania, a w razie wątpliwości co do ich adekwatności, skonsultować się z psychologiem.

Bibliografia:

– Beisert M. (2009). „Seksualność w cyklu życia”. Wydawnictwo Naukowe PWN. Warszawa

– Zielona – Jenek M., Chodecka A. (2010). „Jestem dziewczynką, jestem chłopcem. Jak wspomagać rozwój seksualny dziecka. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne

– Frances L. Ilg, Bates Ames L., Baker S. (2006). „ Rozwój psychiczny dziecka od 0 do 10 lat”. Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne