Cztery style przywiązania w teorii Johna Bowlby’ego i ich wpływ na życie i relacje

Doświadczenia z dzieciństwa i jakość relacji z rodzicami lub opiekunami są ściśle związane z późniejszą zdolnością człowieka do relacji interpersonalnych. Stosunek do bliskości i sposobu reagowania w relacjach określają właśnie style przywiązania. Teoria stylów przywiązania ukazuje, jak pierwsze relacje z opiekunami mogą wpłynąć na to, kim stajemy się jako dorośli. Czy mamy później tendencję do budowania głębokich, stabilnych więzi, czy może unikamy bliskości i wolimy samodzielność? A może często czujemy lęk przed porzuceniem? Sprawdźmy, jakie są style przywiązania według brytyjskiego psychiatry i psychoanalityka Johna Bowlby’ego. 

Czym jest przywiązanie?

Nieodparta potrzeba bliskości z drugim człowiekiem (zwłaszcza w chwilach życiowych trudności i dużego stresu) nazywana jest przywiązaniem. Jest to także poziom zaufania i poczucia bezpieczeństwa, którego człowiek doświadcza w relacji. To konkretny zespół reakcji i zachowań, które przejawia się w bliskim związku z drugą osobą. Warto zdawać sobie sprawę, że to, w jaki sposób przywiązujemy się do drugiego człowieka, ogromnie wpływa na jakość naszych związków i całego życia. Wiele osób każdego dnia cierpi z powodu toksycznych relacji i nie radzi sobie ze swoimi emocjami w związku.

Style przywiązania – teoria Bowlby’ego

Styl przywiązania jest fundamentalnym aspektem teorii rozwoju psychicznego, który odgrywa niezwykle ważną rolę w kształtowaniu się relacji interpersonalnych przez całe życie. Teoria stylów przywiązania to jeden z najważniejszych modeli wyjaśniających, jak wczesne doświadczenia relacji z opiekunami wpływają na rozwój emocjonalny i społeczne funkcjonowanie człowieka. Stworzona przez Johna Bowlby’ego w latach 60. XX wieku, zakłada, że więzi tworzone w dzieciństwie stanowią fundament dla przyszłych relacji. Bowlby definiował przywiązanie jako pierwotną więź emocjonalną, która kształtuje się między dzieckiem a jego głównym opiekunem, najczęściej matką. Według jego teorii dziecko jest biologicznie zaprogramowane do tworzenia więzi, co ma na celu zapewnienie ochrony, bezpieczeństwa oraz zwiększenie szans na przetrwanie. Ta relacja opiera się na dwóch podstawowych aspektach: dostępności opiekuna oraz jego zdolności do reagowania na potrzeby dziecka. 

Sprawdź też nasz wpis na blogu SUPER-ego o tym, jakie są mechanizmy obronne.

Jakie są cztery style przywiązania według Bowlby’ego?

Bowlby podkreślał, że przywiązanie nie jest jedynie psychologiczną więzią, lecz także mechanizmem ewolucyjnym. Bliskość opiekuna w sytuacjach zagrożenia była niegdyś niezwykle istotna dla przeżycia dziecka. Ta zależność wykracza jednak poza wczesne dzieciństwo – jakość pierwszych relacji wpływa na sposób, w jaki dorosły człowiek wchodzi w związki, wyraża emocje i buduje intymność. Warto więc wiedzieć, że przywiązanie to silna więź emocjonalna, która rozwija się między dzieckiem a opiekunem, zapewniając poczucie bezpieczeństwa. Teoria przywiązania zakłada, że dziecko stara się utrzymać bliskość z osobą, którą uważa za źródło bezpieczeństwa, szczególnie w sytuacjach stresowych lub nieznanych. Bowlby wskazał, że opiekunowie odgrywają rolę „bezpiecznej bazy”, która pozwala dzieciom na eksplorację świata zewnętrznego, jednocześnie zapewniając poczucie bezpieczeństwa w obliczu zagrożeń.

Ile jest stylów przywiązania? Dzięki późniejszym badaniom, takim jak eksperyment „obca sytuacja” Mary Ainsworth, który polegał na analizie zachowania dziecka w sytuacji, gdy zostało samo w obcym otoczeniu, wchodziło w interakcję z nieznajomą osobą próbującą je uspokoić, a następnie reagowało na powrót opiekuna po krótkiej rozłące; teoria przywiązania została rozwinięta i wyłoniły się 4 style przywiązania. Każdy z nich odzwierciedla odmienne sposoby budowania relacji i radzenia sobie z emocjami, które mogą towarzyszyć człowiekowi przez całe życie. Jakie są style przywiązania?

Bezpieczny styl przywiązania

Ten styl przywiązania często zauważa się u osób:

• z wysoką samooceną i pewnością siebie, 
• akceptacją samego siebie,
• dużym zaufaniem w relacji,
• potrafiących iść na kompromis, ale też wyznaczyć jasne granice. 

Bezpieczny styl przywiązania dziecka kształtuje się, gdy ma ono rodziców lub opiekunów, którzy są dostępni emocjonalnie i fizycznie, reagując na ich potrzeby. W dorosłym życiu osoby z bezpiecznym stylem przywiązania wykazują zdrową równowagę między niezależnością a potrzebą bliskości w relacjach. Potrafią komunikować swoje potrzeby, są otwarte na intymność i potrafią radzić sobie z trudnościami, nie unikając zaangażowania w związku. 

Dzieci z bezpiecznym stylem przywiązania wykazują równowagę między chęcią eksploracji otoczenia a potrzebą szukania poczucia bezpieczeństwa u opiekuna. Zgodnie z badaniami Mary Ainsworth, nawet jeśli dziecko przeżywa silne emocje w czasie rozstania z matką, po jej powrocie szybko się uspokaja i wraca do zabawy. Tego typu dzieci rozwijają się w atmosferze czułości, wrażliwości i emocjonalnej dostępności ze strony matki. Oczekują, że ich potrzeby emocjonalne zostaną zaspokojone, a matka reaguje na nie z troską i zaangażowaniem, zapewniając stabilność i wsparcie.

Cechy bezpiecznego stylu przywiązania obejmują:

• ugruntowane poczucie własnej wartości i samoakceptacji;
• zdolność do budowania zaufania w relacjach;
• łatwość w wyrażaniu emocji i otwartość na emocje partnera;
• umiejętność konstruktywnego rozwiązywania konfliktów.

Bezpieczny styl przywiązania w związku może mieć wpływ na jego stabilność, ponieważ osoby te potrafią utrzymywać bliskie, ale jednocześnie autonomiczne relacje, nie bojąc się bliskości, ale też nie tracąc swojej niezależności. 

Unikający (lękowy) styl przywiązania 

Osoby z unikającym (lękowym) stylem przywiązania charakteryzują się:

• niskim poziomem zaufania do innych;
• unikaniem bliskości;
• silną potrzebą niezależności;
• trudnościami w wyrażaniu emocji;
• skłonnością do przerywania relacji;
• problematycznym odbiorem wsparcia od innych.

Dzieci o tym stylu przywiązania wydają się obojętne na obecność lub nieobecność opiekuna. Ich zachowanie, które może przypominać spokój, jest w rzeczywistości mechanizmem obronnym, pozwalającym na przetrwanie w trudnych warunkach emocjonalnych. Zgodnie z teorią Ainsworth, dzieci unikowe mają przekonanie, że ich potrzeby emocjonalne nie będą zaspokojone, dlatego stają się zdystansowane. Jaki styl przywiązania według J.Bowlby’ego charakteryzuje się silnym poczuciem odrzucenia przez matkę? Właśnie opisywany tutaj unikowy styl przywiązania (matki takich dzieci często wykazują chłód i brak wrażliwości, co może prowadzić do rozwoju postawy obronnej u dzieci, przejawiającej się w bierności lub apatii).

W dorosłości lękowy i unikający styl przywiązania przejawiać się może lękiem przed odrzuceniem i opuszczeniem. Osoby z tym pozabezpiecznym stylem przywiązania charakteryzują się dużą zależnością od partnera i mogą mieć trudności w wyrażaniu swoich potrzeb w sposób bezpośredni, a zamiast tego stosować manipulacyjne zachowania, takie jak zatajanie swoich uczuć lub sztuczne utrzymywanie dystansu, aby uzyskać uwagę. Dorosłe osoby z lękowym stylem przywiązania często czują się niepewnie w relacjach, potrzebując ciągłego zapewnienia o miłości i bezpieczeństwie, co może prowadzić do napięć w związku. 

Cechy lękowego stylu przywiązania:

• zdolność do silnej potrzeby bliskości, ale w sposób chaotyczny i nieprzewidywalny;
• nadmierne obawy przed porzuceniem i opuszczeniem;
• trudności w radzeniu sobie z konfliktem, które mogą prowadzić do wybuchów emocji lub nadmiernego zbliżenia się do partnera w obliczu kryzysu.

Ambiwalentny styl przywiązania 

Osoby z tym stylem mają m.in.:

• niską samoocenę,
• brak zaufania do drugiej osoby, 
• lęk przed odrzuceniem,
• wysoką potrzebę bliskości.

Dzieci z lękowo-ambiwalentnym stylem przywiązania są bardzo zależne od swojej matki, nie potrafią oddalić się od niej, aby poznawać świat, a ich reakcje na rozstanie są intensywne i nieprzewidywalne. Mogą na przemian szukać bliskości matki i odpychać ją, wyrażając skrajne emocje – od furii po rozpacz. Takie dzieci mają trudności w nawiązywaniu równowagi emocjonalnej, co wynika z nieprzewidywalności zachowań matek, które mogą być nieregularne w swojej dostępności emocjonalnej. Lękowo-ambiwalentny styl przywiązania powoduje odczuwanie lęku przed odrzuceniem i tendencją do nadmiernego „trzymania się” bliskich osób. Relacje mogą być intensywne i pełne napięć, ponieważ osoby te mogą potrzebować stałego zapewnienia o miłości i trosce, ale jednocześnie lękają się, że zostaną porzucone.

Zdezorganizowany styl przywiązania 

Czym charakteryzują się osoby z tym stylem przywiązania?

• Wysokie zaufanie do innych.
• Niskie poczucie własnej wartości.
• Niska samoocena. 
• Naiwność, nadmierna ufność.
• Przesadna szczerość.
• Lęk przed odrzuceniem.
• Poleganie na drugiej osobie.
• Problem z kontrolowaniem własnych emocji, uczuć i zachowań. 

Styl ten został opisany przez Mary Main i dotyczy dzieci, które traktują opiekuna zarówno jako źródło poczucia bezpieczeństwa, jak i zagrożenia. Dzieci i młodzież ze zdezorganizowanym stylem przywiązania odczuwają sprzeczne emocje: z jednej strony pragną bliskości, z drugiej – unikają jej, co prowadzi do wewnętrznego chaosu. Zdezorganizowany styl przywiązania często wymaga terapii i może wynikać z doświadczeń z opiekunami, którzy sami przeżywają silny lęk, są zdysocjowani lub stosują przemoc. Dzieci w takim przypadku nie potrafią znaleźć wyjścia z sytuacji, w której ich potrzeby psychiczne i potrzeba bezpieczeństwa łączy się z lękiem przed opiekunem.

Styl przywiązania a relacje partnerskie we wczesnej dorosłości 

Style przywiązania u dzieci mają później znaczący wpływ na jakość ich związków z innymi ludźmi w dorosłości. Badania pokazują, że style przywiązania a relacje partnerskie to bardzo istotna zależność, ponieważ np. osoby z bezpiecznym stylem przywiązania zdecydowanie rzadziej doświadczają problemów z budowaniem bliskich, stabilnych relacji. Z kolei osoby z pozabezpiecznym stylem przywiązania, niezależnie od tego, czy są w związku, czy pozostają singlami, częściej zmagają się z trudnościami w regulowaniu emocji i zarządzaniu stresem w relacjach. Osoby z pozabezpiecznym stylem przywiązania (np. styl przywiązania unikający) mogą mieć problem z budowaniem zaufania i intymności. Tego typu niepewność prowadzi do wahania emocjonalnego i trudności w przewidywaniu stabilności związku. Zmienne wzorce przywiązania mogą sprawiać, że takie osoby przeżywają większy lęk przed odrzuceniem lub zbliżeniem się do partnera, co utrudnia im zaangażowanie. Z tego powodu często pojawiają się trudności w regulowaniu emocji, a niepewność związana z przywiązaniem może obniżać satysfakcję z relacji w czasie.

Dla osób z bezpiecznym stylem przywiązania relacje partnerskie są zazwyczaj stabilne i pełne zaufania. Osoby te mają większą skłonność do oczekiwania, że ich związki będą stabilne i pełne wsparcia, co sprzyja budowaniu zdrowej intymności. Z kolei osoby z np. stylem przywiązania unikowym, które doświadczają lęku lub unikają bliskości, mogą zyskać poczucie bezpieczeństwa, jeśli ich partnerzy będą konsekwentnie okazywać miłość, wsparcie i uznanie. Wsparcie emocjonalne partnera może pomóc złagodzić lęk i zmniejszyć niepewność związaną z przywiązaniem, a tym samym poprawić jakość relacji.

Jak zmienić styl przywiązania?

Style przywiązania u dorosłych nie są czymś, co można dostosowywać, czy zmieniać samodzielnie. Jednak dobra informacja jest taka, że pozabezpieczne style przywiązania nie są nieodwracalne. Wspierający partnerzy mogą pomóc złagodzić wszelkie niepewności i sprzyjać bezpiecznemu przywiązaniu z czasem. Niekiedy jednak potrzebna jest psychoterapia. Styl przywiązania i jego wpływ na Twoje życie oraz relacje można lepiej zrozumieć podczas pracy ze specjalistą. 

Style przywiązania w dużej mierze definiują to, jak wyglądają związki z drugą osobą. Aby uniknąć poważnych problemów w relacjach, warto pracować nad tym tematem, aby nie powielać wcześniejszych wzorców, a także chronić swoje dzieci. Jeśli czujesz, że jest to u Ciebie temat do przepracowania, skontaktuj się z nami. Wspólnie znajdziemy najskuteczniejsze rozwiązanie, które sprawi, że Twoje relacje z najbliższymi zaczną się poprawiać. Zapraszamy do Dolnośląskiego Centrum Psychiatrii i Psychoterapii. Pomożemy Ci zidentyfikować wzorce zachowań, pracować nad ich zmianą i budować zdrowsze, bardziej satysfakcjonujące relacje. Zadzwoń do nas lub umów się na konsultację – zrób pierwszy krok w kierunku pełniejszego życia i harmonijnych relacji.

Bibliografia:

• Bowlby, J. (2007). Przywiązanie (przeł. M. Polaszewska-Nicke). Warszawa: Wydawnictwo Naukowe PWN.
• Karbowa, M. (2012). Samotność w świetle teorii przywiązania. Studia Psychologiczne, 50(1), 27-38.
• Mikulincer, M., Shaver, P. R. (2007). Attachment in Adulthood: Structure, Dynamics, and Change. New York, London: The Guilford Press.
• Cassidy, J., Kobak, R. R. (1988). Avoidance and its Relationship with other Defensive Processes. W: J. Belsky, T. Nezworski (red.), Clinical Implications of Attachment (s. 300-323).