Parentyfikacja – jak sobie poradzić?

Parentyfikacja jest zjawiskiem psychologicznym, które polega na odwróceniu ról w rodzinie. Istnieje parentyfikacja emocjonalna oraz instrumentalna (fizyczna). W każdej z nich dziecko wchodzi w rolę opiekuna, co zazwyczaj ma negatywne konsekwencje w przyszłości. W jaki sposób przezwyciężyć negatywne skutki w dorosłym życiu, które przynosi parentyfikacja. Czy terapia zawsze jest dobrym rozwiązaniem? Sprawdź.

Parentyfikacja emocjonalna i instrumentalna

Co to jest parentyfikacja? Jest to jedna z form zaniedbania dziecka, która nosi znamiona przemocy na tle emocjonalnym. Parentyfikacja ma negatywne skutki dla dalszego rozwoju człowieka w przyszłości. Do zjawiska parentyfikacji dochodzi, gdy dziecko wchodzi w rolę opiekuna w rodzinie i to ono musi troszczyć się o innych. Zwykle jest chwalone za postawę pełną troski i altruizmu, jednak musi za taki sposób działania i reagowania zapłacić słoną cenę, ponieważ nie jest w stanie udźwignąć tak wiele. Samo potrzebuje wsparcia, troski, uwagi i bliskości od matki oraz ojca. Gdy podstawowe potrzeby emocjonalne dziecka nie zostają zaspokojone, nie może ono rozwijać się w sposób prawidłowy. Jego zdrowie psychicznie zostaje w takiej sytuacji poważnie nadszarpnięte.

Wyróżnia się dwa rodzaje parentyfikacji.

• Parentyfikacja emocjonalna ma miejsce, gdy dziecko zapewnia komfort emocjonalny opiekunom i np. pełni rolę mediatora i powiernika.
• Parentyfikacja instrumentalna występuje, gdy dziecko opiekuje się rodzeństwem i rodzicami, a czasem załatwia różne sprawy w imieniu dorosłych, a nawet musi zarabiać, aby pomóc utrzymać członków rodziny.

Bez względu na to, jaki obraz przybrała parentyfikacja, terapia najczęściej jest jedną z najskuteczniejszych form pomocy. Zwykle jest to psychoterapia indywidualna, ale wskazana jest także psychoterapia grupowa (dziecko i rodzic/rodzice lub rodzeństwo zwłaszcza, gdy opiekun uświadomi sobie problem i postawi sobie za cel bycie lepszym rodzicem.

Jak działają mechanizmy parentyfikacji?

Do uruchomienia mechanizmów parentyfikacji dochodzi, gdy dziecko jest zmuszone zacząć wchodzić w rolę opiekuna własnych rodziców. Może to być spowodowane m.in. niedojrzałością emocjonalną lub chorobą rodzica. Gdy dziecko posiądzie już umiejętność wspierania innych, daje mu to złudzenie siły. Będzie czuło się lepsze i dojrzalsze od swoich rówieśników. Będzie uważało się za bohatera swojej rodziny. Jednak taka sytuacja zawsze poważnie zaburza poczucie własnej wartości dziecka. Dlaczego tak się dzieje? Ponieważ zwykle nie otrzymuje ono bezwarunkowej miłości i akceptacji rodziców, tylko ciągle czuje, że musi zaskarbić sobie ich uwagę poprzez zaspokajanie ich potrzeb. Postawi więc wyżej potrzeby rodzica, a nie swoje. Gdy dojdzie do sytuacji, w której wybierze jednak siebie, to od razu poczuje wyrzuty sumienia i uzna, że zawiodło. Parentyfikacja w dorosłym życiu zawsze przynosi przykre konsekwencje. Dorosłe dziecko niedojrzałych emocjonalnie rodziców będzie spychać swoje potrzeby na dalszy plan, aby zachować pozory harmonii i spokoju w relacjach.

Parentyfikacja – objawy

Objawy parentyfikacji czasem pojawiają się już w momencie, gdy od rodzica padają do małego dziecka słowa: “musisz wreszcie dorosnąć” czy “jesteś teraz mężczyzną w tym domu, musisz radzić sobie sam”. Pierwsze oznaki tego zjawiska występują zwykle w okresie dużych zmian w życiu rodzica, z którymi nie potrafi sobie poradzić (separacja, rozwód, żałoba, utrata pracy, przewlekła choroba). Opiekun dziecka przestaje wówczas panować nad sytuacją i dawać dziecku wsparcie. Nie pozwala mu się skupiać na dziecięcych sprawach, koleżankach, obowiązkach szkolnych czy zabawie. Zamiast tego wciąga je w problemy dorosłych i zaczyna obciążać tematami, o których w tym wieku dziecko nie powinno wiedzieć.

Parentyfikacja – konsekwencje

Skutkiem parentyfikacji będzie wewnętrzna presja, aby zawsze poświęcać się i służyć potrzebom innych ludzi. Często kosztem własnych. Najpierw powoduje to wytworzenie się sztucznej relacji na linii rodzic – dziecko, a w dorosłym życiu brak autentyczności przenosi się także na relacje z innymi ludźmi. Dorosłe dziecko niedojrzałych emocjonalnie rodziców prezentuje w kontaktach z innymi swoje fałszywe oblicze, które jest zgodne z oczekiwaniami innych. Gdy otrzymuje aprobatę za reakcje i zachowania, które świadczą o jego poświęceniu, altruistyczna postawa będzie dodatkowo wzmacniana. Taki rodzaj dowartościowania jest niezdrowy. Powoduje tłumienie prawdziwych emocji, niedopuszczanie do głosu własnego zdania czy wewnętrznego sprzeciwu. Człowiek dotknięty w przeszłości parentyfikacją, będzie podświadomie wchodził w relacje z osobami, które sobie nie radzą lub są niestabilne emocjonalnie i za wszelką cenę próbował łagodzić sytuację, w której ta druga osoba jest nieszczęśliwa czy niezadowolona, aby tylko otrzymać jej aprobatę. Wszystko to dzieje się często kosztem siebie i swoich granic osobistych.

Jak radzić sobie z parentyfikacją w dorosłym życiu?

• Nie słuchaj pochlebstw. Nie daj się zwieść pochwałom. One sprawiają, że porzucasz własne potrzeby, wybierając zaspokajanie cudzych.
• Stosuj filtry i staraj się zawsze spojrzeć na sytuację w sposób neutralny. Zadaj sobie pytanie: czy na pewno to wygląda tak, jak opisuje temat człowiek niedojrzały emocjonalnie?
• Zanim się z kimś spotkasz, zadecyduj ile jesteś w stanie dać od siebie. Postaw wcześniej granice, których nie możesz przekroczyć. Jeśli zdajesz sobie sprawę, że bardzo źle znosisz odwiedziny rodziców, to ograniczaj to do minimum. Kończ szybciej spotkania i rozmowy telefoniczne z osobami niedojrzałymi emocjonalnie i wywierającymi na Tobie nacisk. Nie tłumacz się, że musisz wcześniej wyjść czy uciąć interakcję. Stosuj krótkie komunikaty. To Twoje prawo, tak samo jak innej osoby.
• Gdy ktoś narzuca Ci swoje rady i własne zdanie, przygotuj odpowiedzi, których najprawdopodobniej będziesz musiał udzielać wielokrotnie (np. “mam inne plany”, “zdecydowałem się postąpić inaczej”, “rozumiem twój punkt widzenia, ale podjąłem już inną decyzję i jej nie zmienię”).
• Odpowiadaj w miły i opanowany sposób, a jeśli trzeba unikaj tematu lub dawaj odpowiedź w sposób wymijający.

Pamiętaj, że Twoje potrzeby są ważne. Jeśli padłeś ofiarą parentyfikacji, terapia indywidualna będzie dla Ciebie bardzo wskazana. Skontaktuj się z naszą placówką. W Superego pomagamy przepracować bardzo trudne tematy i zacząć radzić sobie z nieprzyjemnymi konsekwencjami parentyfikacji.