Błędy poznawcze występują często i u każdego, choć w różnym stopniu. To sposoby myślenia, wprowadzające zafałszowane postrzeganie rzeczywistości. Wpływają na formułowanie poglądów, podejmowanie decyzji czy nawet na prowadzenie badań. Co to są błędy poznawcze, jakie są ich implikacje i jak fake newsy wpływają na nasz stosunek do pandemii COVID-19, kwarantanny i sytuacji na świecie.

Czym są błędy poznawcze?

Psychologia określa błędy poznawcze jako nieracjonalny sposób myślenia i postrzegania rzeczywistości. Pojawiają się ze względu na: ograniczone możliwości poznawcze, brak czasu lub motywacji do zbierania informacji oraz formułowania prawidłowych osądów, błędne informacje i brak możliwości skonfrontowania ich ze stanem faktycznym, zalew fake newsów, uproszczone wnioskowanie, czy też chęć zachowania dobrego samopoczucia.

Powodów nieprawidłowego myślenia jest więcej, a większość błędów jest szkodliwa, ponieważ na ich podstawie przeważnie podejmowane są złe decyzje, a co gorsza pozostajemy przekonani o słuszności takiego postępowania. Błędy poznawcze w myśleniu, również te spowodowane fake newsami, będącymi plagą internetu, kumulują się i nawarstwiają, zmniejszając szansę na wyciągnięcie logicznych wniosków i powrót do prawidłowego i racjonalnego rozumowania. Groźne są zwłaszcza te potęgujące panikę.

Błędy poznawcze, przykłady:

• Efekt autorytetu, czyli poleganie wyłącznie na jednym lub kilku wybranych autorytetach i ignorowanie pozostałych.
• Efekt potwierdzenia to poszukiwanie wyłącznie argumentów potwierdzających określoną tezę, bez weryfikowania, ignorowanie argumentów zaprzeczających.
• Efekt statusu quo polega na akceptowaniu rzeczy takimi, jakie aktualne są bez chęci ich zmiany i bez zastanowienia czy obecny status jest faktycznie optymalny.
• Efekt zaprzeczenia to efekt odwrotny do potwierdzenia. Polega na krytycznym weryfikowaniu informacji zaprzeczających opinii i bezkrytycznym akceptowaniu potwierdzających.
• Złudzenie kontroli to niebezpieczne przekonanie, że mamy wpływ na sytuacje, które w rzeczywistości są poza realną kontrolą.
• Efekt przekonania to ocena prawidłowości argumentacji na podstawie własnych opinii zamiast faktów i realnych danych czy logicznych argumentów.
• Efekt aureoli to skłonność do wybierania jednej cechy i na tej podstawie ocena innych, np. wpływ urody na kompetencje zawodowe „ładne osoby są mądre”.
• Efekt horoskopowy to opisywanie zdarzeń, cech bardzo ogólnych, które mogą być dopasowane do każdego jako precyzyjne opisy.
• Samospełniająca się przepowiednia, czyli nieświadome dążenie prowadzące do efektów z góry założonych jako prawdopodobne.

Psychologia wyróżnia ich znacznie więcej, te są jedynie najbardziej znanymi przykładami, pozwalającymi zobrazować czym dokładnie są błędy w myśleniu i dlaczego są tak niebezpieczne. Znając je, można – przynajmniej częściowo – nauczyć się ich unikać. To ma znaczenie szczególnie w obecnej sytuacji, ponieważ błędy poznawcze wpływają na panikę, strach i niepewność w obecnych czasach.

Fake newsy a koronawirus pandemia COVID-19

Obecna sytuacja w kraju i na świecie związana z pandemią koronawirusa SARS-CoV-2 (choroba COVID-19) jest dobrym przykładem dla psychologii na to, jak fake newsy i pułapki, które płata nam umysł wpływają na postrzeganie problemu. Zalew informacji i fake newsów, niejednoznaczny przekaz medialny, który trudno filtrować, informacje o pandemii docierające z całego świata i ogólna panika sprawiają, że do tego wydarzenia przykładamy bardzo dużą (często niepotrzebnie zbyt dużą) uwagę. Mamy poczucie, że sytuacja jest dramatyczna, a ciągłe liczenie ofiar, pokazywanie przepełnionych szpitali i opustoszałych miejsc, ukazuje sytuację jako znacznie groźniejszą, niż jest w rzeczywistości (co nie oznacza, że nie jest groźna).

Wyciąganie odpowiednich, logicznych wniosków i spojrzenie chłodnym okiem na sytuację jest bardzo trudne. Przeżywanie, denerwowanie się i stres również mogą mieć negatywny wpływ na zdrowie, a nawet doprowadzić do o wiele poważniejszych konsekwencji niż choroba COVID-19, którą większość osób przechodzi bezobjawowo lub z lekkimi objawami grypo podobnymi.

Zupełnie na dalszy plan zeszły wszystkie inne zagrożenia i obawy, takie jak katastrofy naturalne, zagrożenia atakami terrorystycznymi czy problem uchodźców. Koronawirus stał się zagrożeniem numer jeden, co oczywiście nie jest prawdą, bo przecież dotychczasowe problemy wcale nie zniknęły.

Aby uniknąć błędów w myśleniu związanych z koronawirusem i odróżnić fake newsy od prawdy, trzeba spojrzeć na problem z perspektywy. Najważniejszy jest zdrowy rozsądek, skoncentrowanie się na faktach, a nie medialnych doniesieniach potęgujących panikę, strach i dezinformację. Nie należy ani bagatelizować zagrożenia, ani popadać w nadmierną panikę; trzeba za to poszukiwać rzeczowych i sprawdzonych informacji i nie ulegać fałszywym informacjom generowanym, by wywoływać społeczną panikę.

Każdy jest narażony

Jeżeli chcesz skonfrontować swoje obawy związane z koronawirusem, porozmawiać z psychologiem lub psychoterapeutą i spojrzeć na problem z innej perspektywy, skorzystaj z usług poradni psychologicznej we Wrocławiu. Pracujemy również on-line.